ژ خورشید هەرکی هەتا عەمێ گۆزێ؛ ‎ژ فتنە و بەلبەلەیا دەنگبێژان هەتا فتنە و بەلبەلەیا میدیایا جڤاکی

تێگەهی خویندارییا عەشیران د ناڤ هەمی مللەتان دە هەبوویە، لێ ئەگەرێن خویندارییێ و سەدەمێن دورستبوونا جسارەت و مێرانیێ بوو خوینرێشتن یان تۆلڤەکرنا خوینێ کو مللەت ژ هەڤد و جوداکرینە. پترییا مللەتێن پاشکەفتی خوینداری سەرا ملک و ئەملاکان، سەرا تالانکرن و تالان زڤراندنێ، سەرا ئاغاتی و دەستهەلاتێ کرییە. کێم مللەت هەبوون عەشیرێن وان شەڕ و خوینداری سەرا هەڤرکییێن کلتووری یان تێگەهێن جودا یێن هزرکرنێ کربن.

ئاوڕیەکێ ل داستانا ڕۆمیۆ و جۆلێیت بدە، دێ بینی گرێکا سەرەکی، خویندارییا د ناڤبەرا دوو بنەمالان دە بوویە، ئەو ژی خویندارییا مالباتا مونتیگۆ و مالباتا کابولیتییە، لێ ولیەم شێکسپیر د ڤەگێڕانا ڤێ داستانێ دە، قەت مژارا خویندارییێ و سەدەمێن خوینداری و تۆلڤەکرنێ بەحس نەکرییە، ب تنێ یا گۆتی:"خویندارییا مالباتێن مونتیگۆ و کابولیت ژ ئەگەرێ خەلەتیەکا کەڤن بوو". هۆسا شێکسپیر مژارا خوینداری و تۆلڤەکرنێ پشتگوهـ دهاڤێژت و مژارا ئەڤیندارییا ڕۆمیو و جۆلیێت بەحس دکت.

بەرانبەر وێ، پترییا داستانێن مە یێن مللی، خوینداری و تۆلهلدان مژارا سەرەکی بوویە، ئەگەرێن خویندارییا وان ژی هەر بۆ ملک و ئەملاکان یان ئاغاتی و دەستهەلاتێ ڤەدگەڕت. بەشەکێ  مەزن ژی ژێ تەرش و تالانێ هەڤدو دبرن. ڤێجا ڤەگەڕاندنا تالانێ ژی دوبو کارێ فێرس و مێرخاسان. بەشەکێ بچووک ژی، سەرا ژنڕەڤان و نامووسێ بوویە، لێ د هەر چیڕۆکەکا جڤاکی و خویندارییەکا عەشائیری دە، قارەمانەکێ سەرەکی هەبوویە، کو پشتی شەڕ و خویندارییێ، دەنگبێژان ئەو چیڕۆک و شەڕ، ب ستران و پەسن،  ب سالۆخدان و مۆزیک ڤەگێڕاینە و دیوان و کۆچک پێ شاراندینە، وەکو گەرمییا نهۆ یا میدیایا جڤاکی د بوویەرێن ڤێ داوییێ دە. خالەکا بالکێش هەیە یا کو من دڤێت بێژم، دو هەڤبەشی د چیڕۆکێن بەرێ و یێن نهۆ دە هەنە، ئەز دێ ب کورتی ڤەگێڕم.

خالا ئێکێ: د بەرێ دە، دەنگبێژ (سترانبێژێ کۆچک و دیوانان)، گەلەک جاران ئەگەرێ سەرەکی یێ فتنێ و بەلبەلەیێ بوویە، ب تنێ دا کو سترانبێژ ناڤێ کەسەکێ بینت و د شەڕەکێ دە بەحسێ وی بکت و بکتە مێرخاسێ ستران و چیڕۆکەکێ. هۆسا وی کەسی شەڕەک چێکرییە و عەشیر بەرداینە ئێک و دو و خوین هاتییە رێتن، بەس ئارمانجا وی یا سەرەکی ئەو چیڕۆک و ستران بوویە یا کو پشتی شەڕی دهێتە گۆتن و دهێتە گوهداری کرن.

د نوکە دا هەمان تشت دووبارە بوویە، لێ ب رەنگەکێ دی. خوینداری دورست دبت، خوین دهێتە رێتن، تۆل دهێتە ڤەکرن، لێ یا کو بنکەفشێن وان دوەرمینت و سەرێ وان گەرم دکت ئەو پارچە ڤیدیۆیە نە، ئەڤێن ل میدیایا جڤاکی دهێنە بەلاڤ کرن و سترانێن حەماسی و دەربڕینا هێز و مافیا دتە کەسەکێ. ئەو ڤیدیۆیە بەرپرسیارییەکێ بۆ وی کەسی دروست دکن، ئەو ژی دڤێت، تەسلیم نەبت، شەڕی بکت و ناڤان ل خوە بدت، ب تنێ دا کو ڤیدۆیێن وی بێ سمعەت نەبن. ل ڤێرێ دێ ب کورتی بەحسێ چیڕۆکا عەمێ گۆزێ و چیڕۆکا خورشید هەرکی کم. سەبەبێ سەرەکی یێ شەڕێ عەمێ گۆزێ و بشارێ چەتۆ بۆ وێ ڕۆژێ دزڤرت، وەختێ کەسەکێ تەعنەک ل هەڤژینا بشارێ چەتۆیی دایی، کو ناڤێ وێ سینێ یە. کەسەک دبێژتە سینێ، برایێ تە محەمەدێ دەروێش نەمێرخاسە، هەکە ژ ڕاست مێرخاسە، بلا بجت حەسەنێ ئۆسمان ئاغا بکوژت دا کو ناڤێ وی ژی بکەفتە د سترانێن شەڕ و عەشیران دە، چما دەنگبێژ ناڤێ برایێ تە ل چو شەڕان نائینن؟ هۆسا، ب تنێ دا کو دەنگبێژ سترانان ب محەمەدێ دەروێش بێژت. ئەو تڤەنگا خوە ڕادکت و دبتە ئەگەرێ خویندارییا دو مالباتان، ئەو ژی مالباتا بشارێ چەتۆ و مالباتا عەمێ گۆزێ. د چیڕۆکا ڤی شەڕی دە، هەردو مالبات گەلەک ب هشیاری و مێرانی و عرف و عەدەت شەڕی دکن. ترسا وان ژی هەر ئەو دەنگبێژ و چیڕۆکڤەگێڕن، دا کو بەحسێ وان ب خرابی نەکن. بەلکو خەونا وان ئەوە، د چیڕۆکی دە سالۆخدانا مەرد و مێر و ميرخاسان بۆ وان بت. ئەگەر تو سەحکییە چیڕۆکا ل ڤێ داویێ چێ بوویی، من باوەرییەکا تەمام هەیە کو ئەو ڤیدیۆ و پەیام و وێنە و مۆنتاژێن میدیایا جڤاکی، شێواز و جسارەت و فۆرم و بڕیارا شەڕی دروست کرن. ئەو  ئنێرجییا خورشید هەرکی ژ ڤیدیۆ و مۆنتاژێن سوشیالێ وەردگرت، قەت ژ وێ ئێنرجییا محەمەدێ دەروێش د چیڕۆکا عەمێ گۆزێ دە کێمتر نینە، ئەڤا ژ دەنگبێژان وەردگرت.

خالا دویێ: د پترییا خویندارییێن عەشائیریدە، ئەوێن کو بووینە ستران و چیڕۆک، دەولەت و عەسکەر هاتینە د ناڤ شەڕی دە و بووینە بەشەک ژ چیڕۆکێ و شەڕ دگەل عەسکەرێ دەولەتێ هاتییە کرن. هەکەر بزڤرینە چیڕۆکا عەمێ گۆزێ، وی شەڕ دگەل هێزێن دەولەتێ کرو هەتا قایمقامێ زۆقێ ژی د وی شەڕی دە ل سەر دەستێ عەمێ گۆزێ هاتە کوشتن. د چیڕۆکێ دە، هێزێن دەولەتێ وەسا هاتینە وێنەکرن کو ئەو دژی عەمێ گۆزێ بوون و لایەنگرێن بشارێ چەتۆ بوون. لێ د ئەساسێ چیڕۆکێ دە هێزێن دەولەتێ هاتبوون دا کو حەسەنێ ئۆسمان ئاغایی بگرن، لێ عەمۆ کەتە د رێکا وان دە و قەبیل نەکر زاڤایێ وی بهێتە گرتن و شەڕ دگەل هێزێن دەولەتێ کر. دیسان عەمێ گۆزێ و بشارێ چەتۆ، هەردوکا پەیوەندی دگەل دەولەتێ هەبوو و هەردویان بۆ دەولەتێ چەک ژی ڕاکرییە و شەڕ کرییە، ژ بەرهندێ، هەردویان ب حەقێ خوە دزانی کو دەولەت پشتا وان بگرت. لێ ل دەما دەولەت و عەسکەر ل دووڤ ئارمانج و داخوازییێن وان بڕیار نەدایین، چەک دژی دەولەتێ هاتە ڕاکرن و شەڕ هاتە کرن، و دەما چەک دژێ دەولەتێ هاتییە ڕاکرن و دا کو دەنگبێژ باشتر چیڕۆکێ بئازرینن، جار جار خوە وەک قارەمانێن نەتەوەیی و ڕابەرێن شۆرەشێ داینە ناسکرن.

لێ جوداهییەکا مەزن ژی د نێڤبەرا نوکە و وی سەردەمی دە هەیە. وی سەردەمی دا کو چیڕۆک کامل بت و هێژایی هندێ بت دەنگبێژ ئان چیڕۆکبێژەک بکتە ستران و ڤەگێڕت، هەتا دووماهیک چرکە ژی، قارەمان ژ عینادا خوە و هەلویستێ خوە لێڤە نەدبوو. د نوکە دا ژ بەرکو زمانێ میدیایا جڤاکی پارچە ڤیدیۆیێن کورتن و پێدڤی  ب چیڕۆکا تەمام نابت، ژ بەرهندێ پترییا جاران، قارەمانێ چیڕۆکێ ل ناڤەڕاست یان دووماهیکا چیڕۆکێ، هەلویستێ خوە دگوهۆڕت.

ل دووماهیکا چیڕۆکا عەمێ گۆزێ، پیرەدەیکا عەمۆیی گۆزێ، دچتە سەر قەسرا باخزمێ، بەری عەمۆ بهێتە کوشتن و دزانت یێ بوویە شەڕێ خەنجەران، ئەو گازی عەمۆ دکت و دبێژتێ ( کوڕێ منۆ، دەلێدە ناڤملپانۆ دەلێدە، کوڕێن فەقیران نەکوژە، گونەها وان نەکە ستۆیێ من و سینویێ بابێ خوە دە، هەر چ زەلامێ دەولەتێ یە، هەرچ قومیتان و قایمقامە وان بکوژە) ئەز هزر دکم، ئەگەر چیڕۆک یا ڤی سەردەمی با، دا بینی گۆزێ، برووسکونفراسەکێ یا کری و یا دبێژت: بلا کەس نانێ خوە ب ئافکا مە نەخوت ( کوڕێ من، لەشکەرێ دەولەتا تورکایە و هەما کوردی باش نزانت و فیدایێ دەستهەلاتا ئیتحاد تەراقیە)

ڤێجا ئەڤە ب چو رەنگان ناهێتە ئینکار کرن و ڕاستڤە کرن، کو شەڕ و مێرخاسییا عەشیران چو جاران نابتە مال و مولک بۆ ئاڤاکرنا وەلاتەکێ، نابتە هێزەکا ئێکسەنگەر بۆ پاراستنا مللەتەکێ، ئەو هێزا د شیان دە هەبت دژی تە بهێتە ب کار ئینان، ئەو عەقلیەت و پەروەردەیا  ل ڕۆژەکێ قابل بۆ ببتە رێکخستنێن دەولەتێ دژی شۆرەشێ، نە ممکنە بۆ دەستکەفتێن وێ شورەشێ، ئەو هێز وعەقلیەت و پەروەردە ببتە پرۆژەیەکێ باوەرپێکری.

ئەڤا ل دەڤەرا عەشیرا هەرکیان دورست بوویی، مۆدێلەکێ هلاویستییە، کەنگی و ل کیڤە و کیژان عەشیرا دی محتاج ببت دێ وێ چیڕۆکێ و وێ رێکێ دوبارە نیشا دت. عەشیرەت هێزە و ئەم وێ چەندێ دزانن، ئەم جڤاکەکێ عەشائیرینە ئەو ژی یا دیارە، عەشائیر دشێن دەنگان کۆم بکن بەلێ ئەو ژی ڕاستە، لێ پا پترییا شۆرەشێن کوردی ژی، عەشیر وسەرۆک عەشیران ژناڤبرینە. کورد ئەو مللەتە یێ هەتا نوکە ژی بەرژەوەندییا عەشیرا خوە پێش یا مللەتێ خوە و وەلاتێ خوە دئێخت، هەتا نوکە ژی، سەرۆک عەشیرێ خوە ژ سەرۆک وەلات و سەرکێشێ شۆرەشێ پیرۆزتر دبینت، گوندێ خوە باشتر ژ پایتەختێ خوە دپارێزت، دەڤۆکا خوە پیرۆزتر ژ رێزمانا خوە دبینت.