جەنگی غەززە و نهێنیی کەناڵی بن گۆریۆن

ئاڤا نیوز

لەنێو دووکەڵی چڕی جەنگ و لەژێر دار و بەرد و خانوو و بازاڕە وێرانکراوەکانی غەززەدا، لە پشت هەواڵە بەپەلەکان و شیکارییە سیاسییە ڕووکەشییەکانەوە، چیرۆکێکی دیکە هەیە کە بە چرپە دەگێڕدرێتەوە؛ چیرۆکی خەونێکی کۆن و پڕۆژەیەکی تارمایی کە لەوانەیە ئێستا لە هەموو کاتێک زیاتر لە واقیع نزیک بێتەوە.

چیرۆکی "کەناڵی بن گۆریۆن"، پڕۆژەیەک کە ئەگەر بێتەدی، نەک تەنها نەخشەی بازرگانیی جیهان، بەڵکو هاوسەنگیی هێز لە تەواوی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەگۆڕێت. پرسیارە ترسناکەکەش ئەوەیە: ئایا ئەو کارەساتە مرۆییەی ئەمڕۆ لە غەززە ڕوودەدات، ئەو نرخەیە کە دەبێت بۆ زیندووکردنەوەی ئەم خەونە ستراتیژییە بدرێت؟

بیرۆکەی کەناڵی بن گۆریۆن، کە بە ناوی دامەزرێنەر و یەکەم سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیلەوە ناونراوە، وەک وەڵامێک بۆ قەیرانی سوێس لە ساڵانی پەنجاکانی سەدەی ڕابردوودا سەریهەڵدا. ئەو کاتەی جەمال عەبدولناسر کەناڵی سوێسی بە نیشتمانی کرد و کردی بە چەکێکی سیاسی، ئیسرائیل زۆر بە ڕوونی لەو ڕاستییە تێگەیشت کە پشتبەستن بە یەک ڕێڕەوی ئاوی کە لەژێر کۆنترۆڵی ڕکابەرێکیدا بێت، لاوازییەکی کوشندەیە. لەو ڕۆژەوە، بیرۆکەی هەڵکەندنی کەناڵێکی ڕکابەر بەناو دڵی بیابانی ئەقەبدا، بووەتە خەونێکی ستراتیژیی شاراوە. ئامانجەکە تەنها دروستکردنی ڕێگایەکی بازرگانیی نوێ نییە، بەڵکو گۆڕینی ئیسرائیلە لە وڵاتێکەوە کە لە پەراوێزی جوگرافیادایە، بۆ دڵی بازرگانیی جیهانی.

پڕۆژەکە بە سادەیی بریتییە لە لێدانی کەناڵێک لە کەنداوی عەقەبەوە بۆ دەریای ناوەڕاست، بەمەش ڕێڕەوێکی بازرگانیی جیهانی دەخرێتە ژێر کۆنترۆڵی ڕاستەوخۆی ئیسرائیلەوە و دەبێتە سەرچاوەیەکی داهاتی خەیاڵی. لە بەرامبەردا، ئەمە گورزێکی ئابووریی کوشندە لە کەناڵی سوێسی میسر دەدات، کە شادەماری ئابووریی ئەو وڵاتەیە و ساڵانە نزیکەی 10 ملیار دۆلار داهاتی هەیە.

بەپێی خەمڵاندنەکان، کەناڵە نوێیەکە دەتوانێت بەشێکی گەورە لەو هاتوچۆیە بۆ لای خۆی ڕابکێشێت، بەمەش نەک تەنها گرنگییە ستراتیژییەکەی کەناڵی سوێس کەمدەکاتەوە، بەڵکو یەکێک لە سەرەکیترین سەرچاوەکانی داهاتی نیشتمانیی وشک دەکات.

بەڵام ئەم خەونە بۆ دەیان ساڵ لەناو فایلە نهێنییەکاندا مایەوە، چونکە ڕووبەڕووی کۆسپی زەبەلاح ببووەوە. گرنگترینیان گرێکوێرەیەکی جوگرافی-ئەمنیی بوو. کورتترین و بەسوودترین ڕێڕەوی پڕۆژەکە بۆ گەیشتن بە دەریای ناوەڕاست، ڕاستەوخۆ لە نزیک باکووری کەرتی غەززەوە تێدەپەڕێت. ئەمەش بە واتای ئەوە بوو کە گرانبەهاترین پڕۆژەی ژێرخانی ئیسرائیل دەکەوێتە ژێر مەودای ڕاستەوخۆی هەر هێزێکی چەکداری لە غەززە. ئەمە کابوسێکی ئەمنی بوو کە وایکردبوو پڕۆژەکە لە ڕووی کردارییەوە مەحاڵ بێت.

لێرەوە، پرسیارە گەورەکە سەرهەڵدەدات: ئایا جەنگی ئێستا، کە بە ئامانجی ڕاگەیەنراوی "لەناوبردنی حەماس" بەڕێوەدەچێت، دەرەنجامێکی لاوەکیی دیکەی نییە؟ هەندێک شرۆڤەکار پێیان وایە کە وێرانکاریی سیستماتیکی باکووری غەززە، ئاوارەکردنی دانیشتووانەکەی و پلانی دروستکردنی ناوچەیەکی دابڕێنەری ئەمنی لە دەوری کەرتەکە، جا چ بە مەبەست بێت یان نا، ڕاستەوخۆ خزمەت بە لابردنی گەورەترین ڕێگریی بەردەم کەناڵی بن گۆریۆن دەکات.

کاتێک باکووری غەززە دەبێتە ناوچەیەکی چۆڵکراو و کۆنترۆڵکراوی سەربازی، ئەو کابوسە ئەمنییەی کە دەیان ساڵ بوو پڕۆژەکەی ئیفلیج کردبوو، نامێنێت.

بێگومان، چیرۆکەکە لێرەدا کۆتایی نایەت. تەنانەت ئەگەر کۆسپی ئەمنیی غەززەش نەمێنێت، تارمایی پڕۆژەکە هێشتا ڕووبەڕووی چەند بەربەستێکی زەبەلاحی تر دەبێتەوە. یەکەمیان، تێچووە ئەفسانەییەکەیەتی کە بە دەیان ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێت و پێویستی بە وەبەرهێنانی نێودەوڵەتی هەیە؛ لێرەدا ڕۆڵی "ڕێککەوتننامەکانی ئیبراهیم" وەک دەروازەیەک بۆ هێنانی سەرمایەی وڵاتانی کەنداو دێتە ئاراوە. دووەمیان، دژایەتیی سەرسەختانەی میسرە، کە کەناڵی سوێس بە بەشێک لە شوناسی نەتەوەیی و سەرچاوەیەکی ژیانی ئابووریی خۆی دەزانێت و بە هەموو هێزێکی دیپلۆماسییەوە دژی دەوەستێتەوە.

لە کۆتاییدا، کەناڵی بن گۆریۆن زیاترە لە تەنها پڕۆژەیەکی ئەندازیاری. ئەو نموونەیەکە بۆ ئەوەی چۆن خەونە ستراتیژییە گەورەکان و ململانێی هێزەکان دەتوانن لەسەر حسابی چارەنووسی گەلان یاری بکەن. لەوانەیە ئەم پڕۆژەیە هەرگیز ڕووناکی نەبینێت، بەڵام تەنها بوونی وەک بیرۆکەیەک و زیندووبوونەوەی لەم کاتە هەستیارەدا بەسە بۆ ئەوەی وا لە مرۆڤ بکات بپرسێت: ئایا نەخشەی داهاتووی جیهان هەمیشە دەبێت بە خوێنی قوربانییەکانی ئەمڕۆ بکێشرێت؟