دیدگای سەرۆك بارزانی بۆ ئاشتی و ئاسۆی ئابووری و سیاسیی ناوچەكە

ئاڤا نیوز

 

كۆنفرانسی نێودەوڵەتی ئاشتی و كۆمەڵگەی دیموكراتیك، كە لە 6-7ی كانوونی یەكەمی 2025 لە ئیستانبوڵ بەڕێوەچوو، بووە سەكۆیەكی مێژوویی بۆ تاوتوێكردنی چارەنووسی پرسی كورد و داهاتووی دیموكراسی لە توركیا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، لەنێو دەنگە جیاوازەكاندا، پەیامەكەی سەرۆك مەسعود بارزانی وەك بەڵگەیەكی حاشاهەڵنەگر لەسەر قورسایی سیاسی و حیكمەتی دیپلۆماسیی سەركردایەتیی كورد دەركەوت و پەیامەكەی نە تەنها پشتیوانیی سیاسی بوو، بەڵكو بیركردنەوەیەكی ستراتیژی بوو كە سێ لایە كاریگەری هەبوو:

یەكەم، لە پرۆسەی ئاشتی خۆی دا بە نیشاندانی ئەوەی كە هەرێمی كوردستان پاڵپشتی ئەم پرۆسەیە دەكات. 

دووەم، لە توركیا دا بە دنیابینی نێودەوڵەتی بۆ ئاشتی و بە نیشاندانی ئەوەی كە جیهان ئەم پرۆسەیە پاڵپشتی دەكات.

سێیەم، لە كوردستان دا بە بەهێزبوونی پێگەی هەرێم وەك ئەكتەرێكی سیاسیی سەقامگیر لە ناوچەكەدا.

 

ئەم ڕاپۆرتە فراوانكراوە نەك هەر شیكاری بۆ پەیامە مێژووییەكەی سەرۆك بارزانی دەكات، بەڵكو لە چوارچێوەیەكی گەورەتردا دایدەنێت و وانە وەرگیراوەكان لە ئەزموونی سەركردە جیهانییەكانی ئاشتی، كاریگەرییە ئابوورییەكانی پرۆسەی ئاشتی ناسراو بە سوودی ئاشتی و گرنگیی ستراتیژیی ئەم هەوڵانە بۆ ئاسایش و داهاتووی هەرێمی كوردستان.

نەخشەڕێگایەك بۆ دیالۆگ
پەیامەكەی سەرۆك بارزانی، كە لەلایەن ئەمینه زكری، ئەندامی مەکتەبی سیاسی پارتی دیموکراتی کوردستان خوێندرایەوە، لە سادەیی دەربڕیندا قووڵاییەكی سیاسی و ستراتیژیی بەرچاوی هەڵگرتبوو، كرۆكی پەیامەكە لەسەر سێ كۆڵەكەی سەرەكی بنیات نرابوو.

•    پشتیوانیی هاوسەنگ: سەرۆك بارزانی بە ئاشكرا ستایشی “حكومەتی توركیا، بەڕێز ئەردۆغان، و بەڕێز ئۆجەلانی كرد ئەم هاوسەنگییە زیرەكانەیە داننان بوو بە ڕاستییەك كە پرۆسەی ئاشتی پێویستی بە ئیرادەی هەردوو لایەنی سەرەكیی ململانێكە هەیە ئەمە نیشانەی دیدگایەكی پڕاگماتیك و واقعییە كە لە دانوستاندندا هیچ لایەنێك نابێت پشتگوێ بخرێت.

•    خوێندنەوەی هەستیاریی قۆناغەكە: وەسفكردنی دۆخی ناوچەكە وەك “قۆناغێكی هەستیار” و “دەستپێكێكی نوێ” ئاگادارییەكی قووڵ لە گۆڕانكارییە جیۆپۆلەتیكییەكان نیشان دەدات سەرۆك بارزانی هۆشداری دا كە ئەم قۆناغە دەكرێت پڕ بێت لە ئاستەنگ، بەڵام لە هەمان كاتدا دەرفەتی زێڕینیش بۆ سەقامگیری و ژیانێكی شكۆمەندانە لەخۆدەگرێت ئەمەش بانگەوازێك بوو بۆ سەركردەكان تا بە بەرپرسیارێتییەوە مامەڵە بكەن.

•    فەلسەفەی دیالۆگ: ڕستەی “هەردەم دیالۆگ و لێكتێگەیشتن باشترە لە شەڕ و ئاڵۆزییەكان”، كورتكراوەی فەلسەفەی سیاسیی سەرۆك بارزانییە، ئەمە دووپاتكردنەوەی ئەو باوەڕەیە كە چارەسەریی سەربازی ناتوانێت كۆتایی بە كێشە قووڵە سیاسی و كۆمەڵایەتییەكان بهێنێت و تەنها ڕێگای گفتوگۆ دەتوانێت ئاشتییەكی بەردەوام مسۆگەر بكات.

 

وانەكانی مێژوو: سەركردایەتیی جیهانی و كاریگەرییان لەسەر دیدگای كورد
یەكێك لە خاڵە درەوشاوەكانی كۆنفرانسەكە، ئامادەبوونی كۆمەڵێك سەركردەی خاوەن ئەزموون بوو لە پرۆسەكانی ئاشتی لە جیهاندا وتارەكانیان بووە وانەیەكی زیندوو بۆ هەموو لایەك، و بەتایبەتی بۆ جووڵانەوەی كورد، كە چۆن دەتوانرێت سوود لەم ئەزموونانە وەربگیرێت، سەرۆك بارزانی، وەك سەركردەیەكی خاوەن ئەزموون، بە دڵنیاییەوە ئاگاداری ئەم مۆدێلە جیهانییانە بووە و پەیامەكەی ڕەنگدانەوەی ئەم حیكمەتە نێودەوڵەتییەیە سەركردە/ئەزموون وانە سەرەكییەكان    چۆن لە دیدگای سەرۆك بارزانیدا ڕەنگدەداتەوە:

دیكلان كیرنی (ئایرلەندا): پرۆسەی ئاشتی پێویستی بە كاتی زۆر، دانوستاندنی بەردەوام، و بەشداریی هەموو لایەنەكان هەیە، بنیاتنانی متمانە بنەمایە، كیرنی وتی: “توركیا دەبێت ئەو دەرفەتە بناسێت كە كورد پێشكەشی دەكات”، جەختكردنەوەی سەرۆك بارزانی لەسەر “دیالۆگ و لێكتێگەیشتن” و پێویستیی فێربوون لە “هەڵەكانی ڕابردوو” ڕاستەوخۆ هاوتایە لەگەڵ ئەزموونی درێژخایەنی ئایرلەندا.

پێرە ئاراۆنێس (كەتەلۆنیا): دانوستاندن لەنێوان لایەنی لاواز و بەهێزدا پێویستی بە “دیدگایەكی درێژخایەن” هەیە “كێشەیەكی چەند سەد ساڵە لە ساڵێكدا چارەسەر نابێت”، هەروەها جەختی لەسەر گرنگیی “سەركردایەتی” كردەوە كە دەبێت دەرفەتە كورتخایەنەكان بقۆزێتەوە، بانگەوازەكەی سەرۆك بارزانی بۆ “گیانێكی نوێ و دیدێكی ڕوون” و ستایشكردنی سەركردەكانی پرۆسەكە، ڕەنگدانەوەی ئەم تێگەیشتنەیە كە سەركردایەتیی بوێر دەتوانێت مێژوو بگۆڕێت.

محەممەد بهابها (ئەفریقای باشوور): دوای ڕژێمی ئەپارتاید، گرنگترین هەنگاو بنیاتنانی “ناسنامەیەكی نیشتمانیی هاوبەش” و “جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكان” بوو، پرۆسەكە دەبێت شەفاف بێت و هەموو لایەك هەست بكەن بەشدارن،    داواكاریی سەرۆك بارزانی بۆ “برایەتی و پێكەوەژیانی گەلانی ناوچەكە” ڕەنگدانەوەی هەمان ئەو فەلسەفەیەیە كە لە ئەفریقای باشوور بۆ تێپەڕاندنی دابەشكارییە ڕەگەزییەكان بەكارهێنرا.

سوودی ئاشتی” (The Peace Dividend): ئاسۆی ئابووریی ناوچەكە
كۆتاییهێنان بە ململانێی چەكداری تەنها دەستكەوتی سیاسی و مرۆیی نییە، بەڵكو دەرگایەكی گەورە بەڕووی گەشەسەندنی ئابووریدا دەكاتەوە، كە بە “سوودی ئاشتی” ناسراوە ئەم چەمكە ئاماژەیە بۆ ئەو سەرچاوە دارایی و مرۆییانەی كە لە بواری سەربازیدا خەرج دەكرێن و دوای ئاشتی دەتوانرێت ئاڕاستەی كەرتەكانی پەروەردە، تەندروستی، ژێرخانی ئابووری، و وەبەرهێنان بكرێن.

•    كەمكردنەوەی بودجەی سەربازی: توركیا ساڵانە دەیان ملیار دۆلار لە ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكاندا خەرج دەكات، ئاڕاستەكردنی بەشێك لەم بودجەیە بۆ ناوچە كوردییەكان دەتوانێت ببێتە هۆی بووژانەوەیەكی ئابووریی بێوێنە.

•    گەشەی بازرگانی و وەبەرهێنان: سەقامگیریی سیاسی متمانە بە وەبەرهێنەرانی ناوخۆیی و بیانی دەبەخشێت كردنەوەی سنوورەكان و ئاسانكاری لە هاتووچۆدا دەبێتە هۆی گەشەكردنی بازرگانی لەنێوان توركیا، هەرێمی كوردستان و سوریا، شارەزایان پێشبینی دەكەن كە ئاشتی دەتوانێت ببێتە هۆی زیادبوونی ترلیۆنان دۆلار لە چالاكیی ئابووری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.

•    بووژانەوەی گەشتیاری: ناوچە كوردستانییەكان خاوەنی سروشتێكی دڵڕفێن و مێژوویەكی دەوڵەمەندن، ئاشتی و ئاسایش دەتوانێت ئەم ناوچانە بكاتە جێگای سەرنجی گەشتیاران لە سەرانسەری جیهانەوە، كە ئەمەش داهاتێكی زۆر و هەلی كاری بێشومار دەڕەخسێنێت.

 

گرنگیی ستراتیژیی ئاشتی بۆ هەرێمی كوردستان
پرۆسەی ئاشتی لە توركیا تەنها پرسێكی ناوخۆیی نییە، بەڵكو كاریگەرییەكی ستراتیژیی ڕاستەوخۆی لەسەر ئاسایش و داهاتووی هەرێمی كوردستانیش هەیە لەم ڕوانگەیەوە، پشتیوانیی سەرۆك بارزانی لەم پرۆسەیە خوێندنەوەیەكی وردی جیۆپۆلەتیكی لەپشتە:

•   ئاسایشی سنوورەكان: بوونی پەكەكە لە خاكی هەرێمی كوردستان بەردەوام بیانووی بە دەست توركیاوە داوە بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازی و بۆردوومانكردنی ناوچە سنوورییەكان چارەسەركردنی ئاشتیانەی پرسی كورد لە توركیا ئەم بیانووە نامێنێت و دەبێتە هۆی سەقامگیریی تەواوی سنوورەكان و گەڕانەوەی ژیان بۆ سەدان گوندی وێرانكراو.

•   بەهێزبوونی پێگەی هەرێم: كاتێك هەرێمی كوردستان ڕۆڵێكی كارا و ئەرێنی لە پرۆسەیەكی ئاشتیی وا گرنگدا دەگێڕێت، پێگەی وەك ئەكتەرێكی سیاسیی میانڕەو و سەقامگیر لەسەر ئاستی ناوچەكە و جیهان بەهێزتر دەبێت، ئەمە دەبێتە هۆی زیادبوونی پشتیوانیی نێودەوڵەتی بۆ هەرێم.

•   دەرفەتی ئابووریی هاوبەش: ئاشتی لە توركیا دەرگایەكی گەورەتر بۆ بازرگانی و وەبەرهێنانی هاوبەش لەگەڵ هەرێمی كوردستان دەكاتەوە، هەرێم دەتوانێت ببێتە پردێكی بازرگانیی گرنگ لەنێوان توركیا و عێراق و وڵاتانی دیكەی ناوچەكە ئەمەش دەبێتە هۆی كەمكردنەوەی وابەستەیی ئابووریی هەرێم بە داهاتی نەوتەوە.

 

ئەنجامگیری

پەیامەكەی سەرۆك مەسعود بارزانی لە كۆنفرانسی ئیستانبوڵ، تەنها دەربڕینی نیازپاكی نەبوو، بەڵكو خستنەڕووی دیدگایەكی ستراتیژیی كامڵ بوو كە لەسەر بنەمای ئەزموونی مێژوویی، خوێندنەوەی واقیعی سیاسی، و تێگەیشتن لە ئەزموونە جیهانییەكان داڕێژرابوو، سەرۆك بارزانی بە پشتیوانیكردنی لە پرۆسەی ئاشتی، نەك هەر خەمخۆریی خۆی بۆ چارەسەری پرسی كورد لە توركیا نیشان دا، بەڵكو بەرژەوەندییە باڵاكانی هەرێمی كوردستانیشی پاراست.

ئاشتی لە توركیا كلیلی سەقامگیریی بەشێكی گەورەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە “سوودی ئاشتی” دەتوانێت ببێتە بزوێنەری گەشەیەكی ئابووریی بێوێنە كە هەموو گەلانی ناوچەكە لێی سوودمەند بن، وانەكانی مێژوو لە ئایرلەندا، كەتەلۆنیا، و ئەفریقای باشوور پێمان دەڵێن كە ڕێگاكە درێژ و سەختە، بەڵام بە بوونی سەركردایەتیی بوێر و ئیرادەی سیاسی، گەیشتن بە ئاشتی ئەستەم نییە لەم ڕێگایەدا، سەرۆك بارزانی وەك سەركردەیەكی خاوەن حیكمەت و پێگەیەكی بەهێز، دەتوانێت ڕۆڵێكی مێژوویی و یەكلاكەرەوە ببینێت.